Skierowaliśmy dziś do redaktora naczelnego portalu Wyborcza.pl poniższy list z prośbą o jego publikację w trybie repliki/polemiki prasowej.
Towarzystwo Edukacji Obywatelskiej Warszawa, 15 grudnia 2024 r.
@historia
Sarmacka 4/152
02-972 Warszawa
Szanowny Pan
Roman Imielski
pierwszy zastępca redaktora naczelnego
Szanowny Panie Redaktorze,
W artykule dr. hab. Grzegorza Rossolińskiego‑Liebe pt. „Polscy burmistrzowie i Zagłada. Nerwowe reakcje na spokojną książkę”, opublikowanym na łamach „Gazety Wyborczej” 12 grudnia 2025 r., znalazł się fragment odnoszący się do portalu „Historia BEZ KITU”, prowadzonego przez nasze Towarzystwo Edukacji Obywatelskiej @historia. Autor stwierdza m.in.:
„W efekcie przeciętni naukowcy unikają badań nad kolaboracją z obawy przed represjami politycznymi. Dobrym przykładem jest zachowanie portalu »Historia bez kitu«, który rok temu opublikował polskie tłumaczenie mojego wywiadu o książce. Zarazem potem Fundacja Kulskich zastraszyła »Historię bez kitu« pismami od prawnika i portal usunął mój wywiad z internetu”.
W naszej ocenie powyższe sformułowanie wymaga uzupełnienia i doprecyzowania, ponieważ przedstawia przebieg zdarzeń w sposób niepełny i sugerujący przyczyny, które nie odpowiadają rzeczywistemu stanowi faktycznemu.
Towarzystwo prowadzące portal „Historia BEZ KITU” skupia historyków i publicystów zajmujących się dziejami najnowszymi, w tym badaczy o ugruntowanej pozycji naukowej. Wśród członków i współpracowników znajdują się m.in. prof. Rafał Wnuk oraz dr Sławomir Poleszak, autorzy nagradzanej książki „Niezłomni czy realiści. Polskie podziemie antykomunistyczne bez patosu”. W gronie założycieli Towarzystwa są również badacze Zagłady, m.in. dr hab. Adam Puławski oraz dr hab. Dariusz Libionka, redaktor naczelny rocznika naukowego „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”.
W naszej działalności nie unikamy tematów kontrowersyjnych i budzących silne emocje w debacie publicznej. Staramy się także reagować w sytuacjach, gdy historia bywa instrumentalizowana w bieżących sporach politycznych. Przykładem mogą być rozmowy z prof. Rafałem Wnukiem na temat postaci Józefa Kurasia „Ognia”, po emisji monety kolekcjonerskiej Narodowego Banku Polskiego, wywiady z dr. Krzysztofem Persakiem dotyczące Jedwabnego czy relacji Polaków z prześladowanymi Żydami w czasie wojny, przeprowadzone w kontekście ataków politycznych na prof. Barbarę Engelking. Podobny charakter miała rozmowa z prof. Cezarym Obracht‑Prondzyńskim po ostrych reakcjach politycznych na wystawę poświęconą Pomorzanom siłą wcielonym do Wehrmachtu.
Zawsze jednak staramy się dochować zasady rzetelności i zapraszać do rozmów osoby powszechnie uznawane za kompetentnych znawców podejmowanych zagadnień – także wtedy, gdy ich ustalenia mogą być dla części odbiorców trudne do zaakceptowania. Wśród naszych rozmówców i współpracowników są również historycy, którzy zapłacili wysoką cenę zawodową za konsekwentne trzymanie się standardów uczciwości badawczej, jak prof. Sławomir Łukasiewicz, dr Mariusz Zajączkowski czy dr Sławomir Poleszak, bezprawnie zwolnieni z Instytutu Pamięci Narodowej w okresie prezesury dr. Karola Nawrockiego.
Publikacja wywiadu dr. hab. Rossolińskiego‑Liebe była konsekwencją propozycji udostępnienia rozmowy, której autor udzielił Fundacji Gerda Henkel Stiftung 17 września 2024 r. Tekst został przekazany redakcji w języku niemieckim, natomiast polskie tłumaczenie przygotował sam autor. Materiał opublikowano w zaufaniu do rzetelności tłumaczenia oraz zgodności wersji polskiej z oryginałem.
Dopiero po interwencji prawnika reprezentującego Fundację Kulskich dokonaliśmy porównania wersji polskiej z niemieckim oryginałem. Wówczas okazało się, że w polskim tekście pominięto obszerny fragment oryginału. Niestety prof. Rossoliński-Liebe nie poinformował nas o wprowadzonych zmianach w tekście tłumaczenia.
Po publikacji z redakcją skontaktował się pełnomocnik Fundacji Kulskich, która zwrócił uwagę na nieścisłości i zażądał publikacji sprostowania, co uznaliśmy za w pełni zasadne. Jednocześnie zażądano usunięcia fragmentów dotyczących Juliana Kulskiego lub zdjęcia całego tekstu. Wobec stwierdzonych rozbieżności między oryginałem a tłumaczeniem oraz wobec sposobu ingerencji autora w treść polskiej wersji wywiadu, zdecydowaliśmy się usunąć materiał w całości.
Decyzja ta nie była wynikiem nacisków politycznych ani prób ograniczania debaty naukowej, lecz konsekwencją ustalenia, że opublikowany tekst nie spełniał standardów rzetelności i przejrzystości, jakie redakcja portalu „Historia BEZ KITU” stara się zachowywać. W tym sensie użyte w artykule prof. Rossolińskiego‑Liebe określenie o „zastraszaniu” portalu nie oddaje w sposób adekwatny charakteru i przyczyn podjętych działań.
Na zakończenie warto odnieść się do tezy o rzekomym unikaniu przez polskich naukowców badań nad zjawiskiem kolaboracji. Jest ona krzywdząca i ignoruje dorobek badaczek i badaczy pracujących w polskich instytucjach naukowych i muzealnych. Co istotne, badania te były prowadzone także w okresach braku wsparcia politycznego, często w warunkach silnej presji, ataków personalnych i realnych konsekwencji zawodowych. W tym kontekście sugestia o autocenzurze środowiska naukowego wydaje się nieuprawniona.
Z poważaniem
dr Robert Chudzik
Prezes Towarzystwa Edukacji Obywatelskiej @historia