Często zapominamy, że większość z nas wywodzi się ze stanu chłopskiego. Przyzwyczailiśmy się patrzeć na historię przez pryzmat dziejów elit.

Stan szlachecki wykształcił się ze stanu rycerskiego jeszcze w średniowieczu. Szlachta funkcjonowała w Królestwie Polskim, Rzeczypospolitej Obojga Narodów, istniała również w okresie zaborów. Za przedstawiciela narodu uważano jedynie mężczyznę szlachetnie urodzonego. Tylko on mógł korzystać z licznych praw i przywilejów, a także uczestniczyć w życiu politycznym kraju. W Konstytucji 3 maja chciano wprowadzić ograniczenia przynależności do tego stanu przez ustanowienie cenzusu majątkowego. Wprowadzono też odmienne rozumienie pojęcia narodu – w ramach jednego z nich konstytucja zaliczyła do niego wszystkich mieszkańców kraju, bez względu na stan.

W XIX w. toczyła się dyskusja dotycząca uwłaszczenia chłopów. Niektórzy uważali, że aby odrodziło się państwo polskie, musi ono przestać być jedynie krajem szlacheckim. Chłopi formalnie uzyskali wolność w 1807 r. na podstawie konstytucji Księstwa Warszawskiego, a później podtrzymała to konstytucja Królestwa Polskiego z 1815 r. – mieli wolność, ale nie posiadali ziemi na własność, ta bowiem należała do dziedzica. W tym układzie chłop był kimś w rodzaju dzierżawcy.

Uwłaszczenie z perspektywy szlachty było kradzieżą ich własności. W czasie powstania listopadowego grupa młodych rewolucyjnie nastawionych osób opowiadała się za oddaniem ziemi chłopom, aby zachęcić ich do udziału w zrywie niepodległościowym – inaczej on upadnie. Nad uwłaszczeniem debatował sejm powstania listopadowego wiosną 1831 r. Zadecydował o uwłaszczeniu włościan tylko w dobrach publicznych (państwowych).

Emancypacja chłopów na ziemiach polskich nie dokonała się bezkosztowo. Napotykała ona opór, ponieważ kosztowała warstwę ziemiańską utratę majątków, władzy i wpływów. Niektórzy twierdzili, że wraz z nią zrujnuje się gospodarkę kraju. Elity ziemiańskie niełatwo godziły się na utratę dotychczasowego statusu. Jak podkreśla rozmówca – był to trudny proces, ponieważ naruszał interesy materialne, polityczne i symboliczne warstwy uprzywilejowanej.

Kiedy chłopi zaczęli się identyfikować z narodem polskim? Najwcześniej ten proces rozpoczął się na ziemiach najbardziej uprzemysłowionych – w zaborze pruskim w drugiej połowie XIX w., z kolei znacznie później w Królestwie Polskim – na przełomie XIX i XX wieku.

Zapraszamy na rozmowę z dr. hab. Adamem Leszczyńskim, prof. Uniwersytetu SWPS, historykiem, współzałożycielem portalu internetowego OKO.press, autorem książki Ludowa historia Polski.

                                                                                               Korekta językowa Beata Bińko