Bitwą o Monte Cassino nazywamy walki, jakie wojska alianckie toczyły w kampanii włoskiej między styczniem a majem 1944 r. Obok Brytyjczyków, Amerykanów, Kanadyjczyków, Francuzów, Włochów, Nowozelandczyków, Hindusów brali w niej udział żołnierze 2 Korpusu Polskiego dowodzeni przez gen. Władysława Andersa. Było to pierwsze starcie lądowe Polaków na kontynencie europejskim od 1940 r. Z drugiej strony napór aliantów powstrzymywały oddziały włoskie i niemieckie. Wśród tych ostatnich również znajdowali się Polacy – Ślązacy wcieleni do Wehrmachtu. Siły alianckie miały przewagę nad niemieckimi i włoskimi, ale to one poniosły większe straty. Górzysty teren i pogoda początkowo dawały przewagę obrońcom. Historycy zaliczają bitwę o Monte Cassino do najcięższych i najkrwawszych zmagań czasów II wojny światowej. Walki skutkowały dużymi zniszczeniami w miejscowościach położonych w otoczeniu wzgórza. Wielu okolicznych mieszkańców po zakończeniu wojny wyemigrowało z tej najbardziej zrujnowanej część Włoch.

Przejęcie kontroli nad Monte Cassino z klasztorem – jednym z najstarszych europejskich opactw – ze względu na jego położenie miało znaczenie psychologiczne. Zbombardowano go po raz pierwszy w połowie lutego 1944 r. Jako pierwsi uderzyli Amerykanie, Brytyjczycy i Francuzi. Bitwa o Monte Cassino – zwrócił uwagę rozmówca – to nie tylko działania 2 Korpusu i nie wyłącznie zdobycie klasztoru, ale system skoordynowanych działań wielu jednostek. Żołnierze 2 Korpusu gen. Andersa weszli do walki 12 maja 1944 r., w momencie gdy siły alianckie zostały wzmocnione. W przeciwieństwie do ataków z okresu zimy przypuszczono uderzenie na całej długości frontu. 2 Korpus został początkowo zatrzymany przez siły niemieckie i poniósł ciężkie straty, podobnie jak Brytyjczycy i Amerykanie. Jedynie Korpus Francuski przeniknął na tyły pozycji niemieckich. Kolejne uderzenie Polaków nastąpiło po kilku dniach i 18 maja 1944 r. klasztor, opuszczony przez Niemców, został zajęty.

Bitwa o Monte Cassino nie zakończyła się wraz z zawieszeniem flagi na ruinach klasztoru. Niemcy wycofali się, ale już 20 maja 2 Korpus zaatakował przeciwnika w rejonie miejscowości Piedimonte San Germano, a w lipcu polscy żołnierze zdobyli Ankonę. Zajęcie wzgórza Monte Cassino w maju 1944 r. otworzyło drogę do Rzymu. Generał Mark Clark wkroczył tam 4 czerwca 1944 r. Jego sukces stracił jednak wkrótce na znaczeniu w związku z lądowaniem aliantów w Normandii.

Jakie były dalsze losy żołnierzy 2 Korpusu Polskiego? Po demobilizacji niektórzy pozostali na emigracji. Inni zaś wrócili do Polski lub osiedli w rodzinnych domach poza jej granicami. Ci, którzy wrócili na ziemie zajęte przez radziecką Białoruś i Ukrainę, ponownie zostali deportowani w głąb ZSRR.

Zapraszamy do wysłuchania i obejrzenia rozmowy z dr. Janem Szkudlińskim – historykiem wojskowości, tłumaczem, pracownikiem Muzeum Gdańska, od niedawna kierownikiem Działu Naukowego Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku.

Korekta językowa Beata Bińko