Rewolucje miały to do siebie, że wynosiły do władzy ludzi, którzy w poprzednich systemach nigdy by jej nie zdobyli. Przykładem takiej kariery był niewątpliwie Nikita Chruszczow, pochodzący z ukraińskiej chłopskiej rodziny ze wsi Kalinówka – obecnie położonej w Rosji. Porównuje się go czasami do prezydenta Federacji Rosyjskiej Borysa Jelcyna. Obu łączyło to, że ich decyzje polityczne przyniosły Rosjanom więcej wstydu niż dumy, a ponadto pochowano ich poza murem kremlowskim. Chruszczow był pierwszym dygnitarzem, któremu odmówiono tego przywileju. Cechował go – zdaniem rozmówcy – prymitywizm obecny w różnych wymiarach życia.

Pierwszy sekretarz Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego w latach 1953–1964 doszedł do tego stanowiska w wyniku walki o władzę po zmarłym w marcu 1953 r. Józefie Stalinie, ten bowiem nie wyznaczył swojego następcy. Chruszczow zdobył władzę, ponieważ pokonał w wyścigu Ławrientija Berię, którego aresztowano, osądzono i skaszano na śmierć. Zdaniem rozmówcy Chruszczow zniszczył mit o byłym przywódcy ZSRR, co zaważyło później na ocenie jego rządów przez samych Rosjan. W 1956 r. na XX zjeździe KPZR wygłosił tajny referat, w którym skrytykował Stalina i oskarżył go o największe zbrodnie. U wielu członków partii w ZSRR oraz innych krajach bloku sowieckiego wywołało to szok. Sam Chruszczow zresztą był współodpowiedzialny za masowy terror w okresie stalinizmu, podobnie jak inni członkowie Biura Politycznego. Zmiana władzy w ZSRR przyniosła liberalizację w Polsce i na Węgrzech.

Liberalizacja, która nastąpiła wraz z objęciem władzy przez Chruszczowa, dotknęła różne dziedziny życia. Za jego rządów zmieniła się polityka zagraniczna ZSRR zarówno w stosunku do państw bloku sowieckiego, jak i Zachodu. Akceptował on indywidualne drogi komunizmu krajów bloku sowieckiego, niemniej wojska sowieckie interweniowały na Węgrzech w 1956 r. Zakładał pokojową koegzystencję z krajami demokracji zachodniej. Sam Chruszczow odbył wiele podróży zagranicznych, m.in. do Francji czy Stanów Zjednoczonych. W przeciwieństwie do Stalina, który był zafascynowany Ameryką, ale nigdy tam nie pojechał, Chruszczow odwiedzał USA kilkakrotnie.

Chruszczow został odsunięty od władzy w październiku 1964 r. Należał jednak do tych przywódców Związku Radzieckiego, których nie zgładzono. Na politycznej emeryturze mimo inwigilacji wiódł w miarę spokojne życie. Pracował wtedy nad swoimi wspomnieniami, które po jego śmierci ukazały się na Zachodzie. Zmarł na atak serca we wrześniu 1971 r. w Moskwie.

Zapraszamy na rozmowę z prof. Mirosławem Filipowiczem, historykiem z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II oraz Pracowni Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej im. Jerzego Kłoczowskiego Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN”, historykiem historiografii i znawcą Rosji Sowieckiej.

Korekta językowa Beata Bińko