Edward Gierek doszedł do władzy w wyniku wydarzeń z grudnia 1970 r. Robotnicy z różnych miast Wybrzeża zastrajkowali wówczas przeciwko wysokim podwyżkom cen na kilkanaście dni przed świętami Bożego Narodzenia. Manifestacje zostały brutalnie spacyfikowane przez wojsko i milicję. Było kilkudziesięciu zabitych i ponad tysiąc rannych. W elicie władzy dokonał się swego rodzaju przewrót. Po wielu spotkaniach i dyskusjach członkowie Biura Politycznego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, za aprobatą Moskwy, zadecydowali o zmianie na stanowisku I sekretarza Komitetu Centralnego PZPR. Po kilkunastu latach ster państwa z rąk Władysława Gomułki przejął Edward Gierek – dotychczasowy I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Katowicach. Nowe osoby pojawiły się także w Biurze Politycznym. Premierem został Piotr Jaroszewicz, który zastąpił Józefa Cyrankiewicza, pełniącego tę funkcję od szesnastu lat. Po raz pierwszy w PRL bunt społeczny przyczynił się do gruntownego przemeblowania w ekipie rządzącej krajem.

Edward Gierek – młodszy o kilka lat od Władysława Gomułki – zyskał sympatię obywateli zupełnie innym stylem uprawiania polityki. W przeciwieństwie do poprzednika dobrze się ubierał, lubił spotykać się z ludźmi, uśmiechał się do nich, podawał im rękę, przemawiał bez kartki. Wykonał gest wobec strajkujących w 1971 r. robotników, do których osobiście udał się na rozmowy i wypowiedział słynne „Pomożecie?”. Władza, którą reprezentował, po raz pierwszy nawiązała dialog z obywatelami. Miał świadomość przemian cywilizacyjnych, jakie dokonały się w innych krajach bloku sowieckiego i Europie Zachodniej. Znał nieco Zachód, ponieważ w młodości pracował w kopalniach we Francji i w Belgii.

Obiecał zmodernizować kraj i podnieść stopę życiową mieszkańców. Polacy rzeczywiście uwierzyli w możliwość poprawy ich sytuacji materialnej. Pensje wzrosły. Pojawiły się nowe formy wsparcia finansowego dla matek samotnie wychowujących dzieci i rodzin wielodzietnych. Wydłużono urlop macierzyński. Lepiej wyglądało zaopatrzenie sklepów. Na początku lat siedemdziesiątych ekipa Edwarda Gierka cieszyła się dużym zaufaniem społecznym.

W 1972 r. Edward Gierek ogłosił program budowy tanich mieszkań (domy z tzw. wielkiej płyty). Standardem w ich wyposażeniu były już lodówki i pralki. W okresie jego rządów zniesiono dostawy obowiązkowe dla rolników, które funkcjonowały od czasów powojennych. Mieszkańcy wsi zyskali – podobnie jak i inne grupy zawodowe – ubezpieczenie społeczne i zdrowotne. Wieś zaczęła się początkowo dynamicznie zmieniać. Właśnie w tym czasie budowano tam dużo nowych domów i pomieszczeń gospodarskich.

Wzrost gospodarczy Polski w pierwszej połowie lat siedemdziesiątych zawdzięczano kredytom inwestycyjnych i konsumpcyjnym, które nowa ekipa rządząca zaciągnęła na Zachodzie. Nie mniej ważny był także optymizm obywateli, gdyż stał się kolejnym katalizatorem koniunktury gospodarczej. Ożywienie gospodarcze poprawiło sytuację materialną wielu rodzin. Dochód narodowy i PKB rósł o kilka procent rocznie. Koniunktura trwała jednak stosunkowo krótko. Polska gospodarka była zaniedbana i niereformowana od wielu lat. Zemściło się to dość szybko. PRL wpadła w spiralę zadłużenia, które w drugiej połowie dekady narastało w zawrotnym tempie. Ekipa Gierka nie była przygotowana do zarządzania nowoczesną gospodarką. W połowie lat siedemdziesiątych zaczęły się pojawiać pierwsze oznaki nadchodzącego kryzysu, takie jak braki towarów w sklepach, reglamentacja i podwyżki cen. Koniec dekady przyniósł rozczarowanie polityką dotychczasowego rządu. Ważne znaczenie dla nastrojów społecznych miało powstanie opozycji demokratycznej w 1976 r. i wybór kardynała Karola Wojtyły na papieża 16 października 1978 r., a także jego pierwsza pielgrzymka do Polski w czerwcu następnego roku. Te ostatnie wydarzenie wzmocniły autorytet Kościoła katolickiego w kraju.

Zapraszamy do wysłuchania i obejrzenia rozmowy z dr. hab. Marcinem Zarembą, profesorem Uniwersytetu Warszawskiego, autorem książki Wielkie rozczarowanie. Geneza rewolucji Solidarności.

Korekta językowa Beata Bińko

Stowarzyszenie Autorów ZAiKS jest partnerem projektu