Irlandzka Armia Republikańska powstała w 1919 r. – w czasie wojny Irlandczyków z Brytyjczykami o niepodległość – jako organizacja zbrojna irlandzkiego ruchu narodowowyzwoleńczego. Była bojówką Sinn Féin, czyli irlandzkiej partii politycznej powstałej na początku XX w. Po dwóch latach walki Brytyjczycy zawarli traktat pokojowy i zgodzili się na powstanie niepodległej Irlandii. Nowe państwo nie objęło jednak całej wyspy. Przy Wielkiej Brytanii pozostała Irlandia Północna ze stolicą w Belfaście, w której dominowali protestanci pochodzenia angielskiego.

Już po powstaniu niepodległej Irlandii w 1922 r. w szeregach IRA doszło do podziału. Część bojowników weszła w struktury armii irlandzkiej, a pozostali opowiedzieli się za wojną domową. W jej trakcie zginął w zamachu Michael Collins – założyciel i pierwszy przywódca IRA, ówczesny minister finansów. Na przestrzeni kilkudziesięciu lat rozłamy stały się częścią historii tej organizacji. Po zakończeniu wojny domowej dalsza walka IRA skoncentrowała się na przygotowywaniu zamachów bombowych w różnych miejscach Wielkiej Brytanii. Poza tym szukała ona sojuszników. W połowie lat trzydziestych nawiązała współpracę z nazistowskimi Niemcami. Później pojawili się w niej ludzie sprzyjający ideologii komunistycznej.

Ofensywa IRA nastąpiła w latach sześćdziesiątych, gdy na horyzoncie pojawiła się nowa generacja republikańskich aktywistów z hasłami odnoszącymi się do konieczności wprowadzenia zmian społecznych. W 1969 r. w Irlandii Północnej wybuchł krwawy konflikt – protestancka klasa robotnicza paliła ulice i domy w Belfaście, w których mieszkali katolicy. Dziesiątki tysięcy ludzi uciekło. Nie mogli liczyć na ochronę tamtejszej policji, służyli w niej bowiem wyłącznie protestanci. Moment ten wykorzystała IRA. W 1970 r. nastąpił w niej kolejny rozłam. Jedni chcieli pojednania, a drudzy walki. Ci pierwsi schowali broń do kabury i głosili pojednanie na gruncie klasowym. W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych szukali nawet wsparcia w Korei Północnej i ZSRR. Ci drudzy – radykałowie – wykorzystali napięcia społeczne i nasilili krwawe działania terrorystyczne. Ich celem było zdestabilizowanie sytuacji w Irlandii Północnej, aby wkroczyły tam brytyjskie  siły bezpieczeństwa, co rzeczywiście nastąpiło.

IRA u szczytu swej popularności liczyła do 2 tys. członków. Uprawiała nie tylko terroryzm – co zaznacza rozmówca – ale prowadziła również działalność quasi-partyzancką. Miała w sobie coś z organizacji kryminalnej, charytatywnej, pomocowej, a także partii politycznej. Krwawe zamachy i morderstwa wyznaczały jej sposób działania do połowy lat dziewięćdziesiątych, gdy zaczął się proces pokojowy. Na mocy porozumień wielkopiątkowych z 1998 r. podjęto kroki zmierzające do zakończenia konfliktu w Irlandii Północnej. W 2005 r. IRA ogłosiła rozbrojenie.

Zapraszamy do wysłuchania i obejrzenia rozmowy z dr. Kacprem Rękawkiem, ekspertem do spraw terroryzmu i jego zwalczania – pracownikiem Międzynarodowego Centrum Badań nad Terroryzmem w Hadze.

Korekta językowa Beata Bińko