Ruch ludowy odgrywał znaczącą rolę na scenie politycznej w II Rzeczypospolitej. Trudno się temu dziwić, skoro większość ludności ówczesnej Polski mieszkała na wsi. Jednym z najważniejszych i najwybitniejszych liderów ruchu ludowego był Wincenty Witos – trzykrotny premier. Na początku lat trzydziestych podzielony do tej pory ruch ludowy zjednoczył się, w wyniku czego powstało Stronnictwo Ludowe. To ono stanowiło główną siłę opozycyjną wobec rządów sanacji. W 1937 r. doprowadziło do strajku chłopskiego, który polegał na bojkocie dostaw towarów i powstrzymaniu się od ich zakupów. Władze sanacyjne stłumiły strajk siłą.

W czasie II wojny światowej przedstawiciele Stronnictwa Ludowego działali w strukturach Polskiego Państwa Podziemnego i rządu RP na uchodźstwie. Ich oddziały zbrojne, Bataliony Chłopskie, w większości scaliły się z Armią Krajową. To właśnie polityk SL – Stanisław Mikołajczyk – objął stanowisko premiera rządu RP na uchodźstwie po śmierci gen. Władysława Sikorskiego.

Mikołajczyk zdecydował się na walkę o Polskę nie na emigracji, lecz w kraju. Zdawał sobie sprawę, że może się ona zakończyć niepowodzeniem, ale mimo wszystko w jego przekonaniu należało spróbować. Postanowienia konferencji w Jałcie zakładały utworzenie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej również z udziałem polityków emigracyjnych. Przeprowadzenie w przyszłości wolnych wyborów dawało szansę na zmianę sił rządzących krajem. Pod jego przywództwem Polskie Stronnictwo Ludowe współtworzyło ten rząd m.in. z komunistami, a jednocześnie było największą siłą opozycyjną mogącą – jak wierzyli niektórzy – przeszkodzić komunistom w ich drodze po władzę. Jako członek rządu Mikołajczyk dystansował się od konspiracji niepodległościowej, choć była ona dla jego partii naturalnym sojusznikiem. Działaczy PSL spotykały szykany ze strony Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, nie tylko utrudniano im prowadzenie działalności i ich aresztowano, lecz także skrytobójczo mordowano. Sfałszowane referendum z czerwca 1946 r. i wybory do Sejmu Ustawodawczego ze stycznia 1947 r. oznaczały przegraną ludowców, a tym samym walkę o niepodległą Polskę. Oficjalnie przedstawiciele PSL zdobyli tylko 10 proc. mandatów w sejmie.

W październiku 1947 r. Stanisław Mikołajczyk w obawie o własne życie z pomocą brytyjskiej i amerykańskiej ambasady uciekł z kraju. Z czasem kierowane przez niego PSL zostało połączone z prokomunistycznym SL i przekształcone w Zjednoczone Stronnictwo Ludowe.

Zapraszamy na rozmowę z profesorem Andrzejem Paczkowskim z Polskiej Akademii Nauk, badaczem historii najnowszej, autorem biografii Stanisława Mikołajczyka.

Korekta językowa Beata Bińko