28 października 1918 r. na mapach Europy pojawiło się nowe państwo – Czechosłowacja. W przeciwieństwie do Polski, która odzyskała niepodległość po 123 latach rozbiorów, południowi sąsiedzi byli zupełnie nowym tworem politycznym. Powstanie swojego państwa zawdzięczali działaniom czeskiej i słowackiej inteligencki w okresie I wojny światowej oraz poparciu państw ententy, zwłaszcza Francji, a także Wielkiej Brytanii czy Stanów Zjednoczonych. Ważną rolę w tym procesie odegrali po stronie czeskiej profesor Tomáš Masaryk – pierwszy prezydent Czechosłowacji, a po stronie słowackiej Milan Štefánik.
Ziemie, które weszły w skład Czechosłowacji, znajdowały się od XVI w. pod panowaniem Habsburgów. Uzyskanie przez Czechosłowację niepodległości jesienią 1918 r. dało dopiero początek zdobywaniu panowania na poszczególnymi terytoriami. Wszakże Komitet Narodowy, który przejął władzę, dysponował nią na obszarze ograniczonym do Pragi i najbliższych okolic. Przedmiotem sporu pomiędzy Polską i Czechosłowacją stał się Śląsk Cieszyński. W styczniu 1919 r. oba państwa rozpoczęły wojnę. Ostatecznie kwestię tę rozstrzygnięto na korzyść południowego sąsiada Polski, w czasie wojny polsko-bolszewickiej. Polska otrzymała jedynie część powiatu cieszyńskiego. Proces kształtowania się granic Czechosłowacji zakończył traktat w Trianon z czerwca 1920 r., w wyniku którego młode państwo uzyskało Ruś Zakarpacką. Tereny te z kolei stanowiły kwestię sporną z Węgrami.
Pod względem narodowościowym Czechosłowacja przypominała Polskę. Jedną trzecią mieszkańców stanowiły mniejszości narodowe. Zamieszkiwała je wpływowa mniejszość niemiecka (20–23 proc.), Węgrzy (kilka procent), Polacy, Rusini oraz Żydzi. Tuż przed wybuchem II wojny światowej Czechosłowacja liczyła 15 mln mieszkańców. Ziemie, które weszły w jej skład, były mocno zróżnicowane pod względem gospodarczym. Do najlepiej rozwiniętych obszarów zaliczały się Czechy, Morawy oraz Śląsk Cieszyński. Tereny mniej uprzemysłowione to obszary rolnicze Słowacji i Rusi Zakarpackiej.
W przedwojennej Czechosłowacji zgodnie z obowiązującą ideologią uważano, że istnieje jeden naród czechosłowacki, który posługuje się jednym językiem czechosłowackim w brzmieniu czeskim i słowackim. Takie zdefiniowanie narodu budziło opór ze strony części słowackiej inteligencji i polityków.
W wyniku postanowień konferencji monachijskiej z września 1938 r. dokonano rozbioru Czechosłowacji. Adolf Hitler dążył do zniszczenia jej państwowości. Uważał, że jeśli wybuchnie konflikt zbrojny, jej władze opowiedzą się po stronie państw zachodnich. Do zajęcia jej ziem wykorzystał kwestię Niemców sudeckich. Doprowadził do eskalacji konfliktu wewnątrz Czechosłowacji, a później sprawę umiędzynarodowił. Państwa zachodnie w obliczu groźby wybuchu konfliktu zbrojnego przyjęły żądania Hitlera. III Rzesza w październiku 1938 r. zajęła tereny czechosłowackie, na których przeważała ludność niemiecka. W następstwie tego wydarzenia władze polskie zażądały przekazania ziem zamieszkanych w większości przez ludność polską. Strona czechosłowacka ultimatum przyjęła i w październiku 1938 r. Wojsko Polskie zajęło Zaolzie. Następnie Węgry zajęły Słowację i Ruś Zakarpacką.
Zapraszamy do obejrzenia rozmowy z dr. hab. Piotrem Majewskim, profesorem Uniwersytetu Warszawskiego, znawcą historii Czechosłowacji.
Korekta językowa Beata Bińko